Serwis internetowy

Federacja Stowarzyszeń Służb Mundurowych RP w dniu 27 marca 2020 roku wystąpiła z Apelem do Pana Sędziego SN Józefa Iwulskiego, Prezesa SN kierującego pracą Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych o jak najszybsze podjęcie działań w celu rozpoznania sprawy mającej fundamentalne znaczenie dla kilkudziesięciu tysięcy osób poszkodowanych ustawą represyjną. Treść Apelu T U T A J

W ślad za publikacją FSSM RP warto rozważyć jeszcze raz możliwość prawnej walki o przywrócenie obniżonej drastycznie emerytury czy renty.
Źródłem tej porady jest artykuł i przytoczona poniżej jego treść:

Jak już wcześniej informowaliśmy, spośród ogólnej liczby ok. 38 500 osób objętych działaniem ustawy represyjnej z 16 grudnia 2016 r., jedynie ok. 23 000 złożyło odwołania od decyzji Dyrektora ZER MSWiA o ponownym ustaleniu wysokości świadczeń emerytalno-rentowych a de facto o drastycznym ich obniżeniu. Liczba ok. 15 500 osób, które nie złożyły w ustawowym terminie odwołania od ww. decyzji Dyrektora ZER jest zadziwiająco duża. Nie znamy dokładnie przyczyn aż tak znaczącej bierności tych naszych Koleżanek i Kolegów, którzy zrezygnowali z przysługującego im prawa zaskarżenia do sądu decyzji Dyrektora ZER. Możemy jedynie przypuszczać, że złożyło się na to wiele okoliczności, wśród których wiek oraz stan zdrowia, a często samotność i usprawiedliwiona nieporadność życiowa, były czynnikami decydującymi. Analizowanie w chwili obecnej tego rodzaju przyczyn w sytuacji, gdy termin jednego miesiąca na złożenie odwołania do sądu ubezpieczeń społecznych dawno już minął, nie ma większego sensu. Jedynie dla porządku możemy podać, że zgodnie z art. 4779 § 3 k.p.c. sąd odrzuciłby odwołanie wniesione po upływie ww. terminu, chyba że jego przekroczenie nie byłoby nadmierne i nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się. Jednocześnie Sąd Najwyższy w Postanowieniu z dnia 29 września 1999 r. (II UKN 490/99) przyjął, że wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego po upływie 18 miesięcy od dnia doręczenia decyzji jest nadmiernie spóźnione i powoduje jego odrzucenie. Odnosząc to do naszej sytuacji należy stwierdzić, że odwołanie od decyzji Dyrektora ZER, w większości przypadków otrzymane jeszcze w 2017 r., które teraz chcielibyśmy wnieść do Sądu Okręgowego w Warszawie, z powodów wyżej wskazanych byłoby z pewnością oddalone. Do nielicznych wyjątków należą te przypadki, kiedy to Dyrektor ZER w okresie ostatnich miesięcy wydał decyzje o ponownym ustaleniu wysokości emerytury/renty, czyli faktycznym jej zmniejszeniu.

Co mogą jeszcze zrobić osoby, które nie złożyły w terminie odwołania od decyzji Dyrektora ZER, a co byłoby prawnie skuteczne?  Niestety prawie nic. Jedyną drogą prawną prowadzącą do przywrócenia emerytury lub renty jest skorzystanie z możliwości jakie daje (chociażby teoretycznie) art. 8a policyjnej ustawy emerytalnej. O istocie tego przepisu pisaliśmy już wielokrotnie ukazując jego "ułomności", które wydają się być intencjonalnie zamierzone przez ustawodawcę, czyli aktualną większość rządzącą na czele z PIS. Jeżeli jednak przyjmujemy zasadę wykorzystywania wszystkich dostępnych możliwości prawnych w celu uchylenia się od skutków ustawy represyjnej z 16 grudnia 2016 r., skorzystanie także z procedury wskazanej w art. 8a warte jest rozważenia, tym bardziej, że w przeciwieństwie do sądowej drogi odwoławczej nie ma tu ograniczeń czasowych (terminów), złożenia stosownego wniosku (patrz Informacja Prawna z września 2017 r. - tutaj). Oznacza to, że osoba zainteresowana takim kierunkiem działań prawych może to zrobić w każdym czasie.

Przypomnijmy treść art. 8a:

"Minister właściwy do spraw wewnętrznych, w drodze decyzji, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, może wyłączyć stosowanie art. 15c, art. 22a i art. 24a w stosunku do osób pełniących służbę, o której mowa w art. 13b, ze względu na:

1. krótkotrwałą służbę przed dniem 31 lipca 1990 r. oraz
2. rzetelne wykonywane zadań i obowiązków po dniu 12 września 1989 r., w szczególności z narażeniem zdrowia i życia".

Jak dotychczas Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji rozważając możliwość wyłączenia wobec wnioskodawcy skutków ustawy represyjnej, w sposób nieuprawniony badał często wystąpienie aż czterech przesłanek, warunkujących zastosowanie art. 8a. Są to:

1. szczególnie uzasadniony przypadek,
2. krótkotrwała służba przed dniem 31.07.1990 r.,
3. rzetelne wykonywanie zadań i obowiązków po dniu 12 września 1989 r. oraz
4. wykonywanie służby z narażeniem zdrowia i życia.

Tymczasem zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, do którego trafiło już wiele spraw, szczególnie uzasadniony przypadek zachodzi, gdy spełnione są dwie przesłanki:

1. krótkotrwałość służby przed dniem 31 lipca 1990 r. oraz
2. rzetelne wykonywanie zadań i obowiązków po dniu 12 września 1989 r.

Przy ocenie warunku, jakim jest "krótkotrwałość służby" NSA stwierdził, że nie można posługiwać się wyłącznie słownikowym brzmieniem tego pojęcia oraz kryteriami matematycznymi. Sąd podkreślał, że badając tą przesłankę, należy brać pod uwagę nie tylko czasookres służby, ale także jej charakter. Czy służba polegała na wykonywaniu zadań państwa totalitarnego oraz stopnia bezpośredniego zaangażowania funkcjonariusza w ich realizację. Jak dotychczas w rozpoznawanych sprawach, w których uznano, że zostało spełnione kryterium "krótkotrwałości służby", okres pracy byłych funkcjonariuszy do dnia 31 lipca 1990 r. był zróżnicowany i mieścił się (w większości) w przedziale od 1 m-ca i 3 dni do 3 lat (10-15 % ogólnego czasu służby). Uchylano jednak i takie decyzje Ministra, które dot. okresów znacznie dłuższych, ponad 20 a nawet 30% ogółu służby wskazując, że nie wykazano dostatecznie powodów decyzji odmawiających wyłączenia stosowania wobec zainteresowanych art. 15c, 22a lub art. 24a ustawy emerytalnej.

Natomiast do spełnienia drugiego warunku, tj. rzetelnego wykonywania zadań i obowiązków wystarczy (w ocenie NSA), aby po dniu 12 września 1989 r. funkcjonariusz pełnił służbę nienagannie, co powinno być potwierdzone w postępowaniu administracyjnym oraz nie był karany dyscyplinarnie i nie musi to być ,,wybitność". Nie musiały także wystąpić ponadstandardowe zagrożenia dla życia lub zdrowia, a jeśli występowały to dodatkowo wzmacniają wniosek byłego funkcjonariusza.

Wskazując na powyższe okoliczności poddajemy pod rozwagę możliwość skorzystania z trybu art. 8a, czyli jedynego jaki jeszcze pozostał przede wszystkim dla tych Koleżanek i Kolegów, którzy nie odwołali się od decyzji Dyrektora ZER do sądu ubezpieczeń społecznych. Niech każdy kto byłby zainteresowany taką ewentualnością przeanalizuje swoją historię zawodową pod katem kryteriów opisanych w ww. art. 8a i ukształtowanego już i wzmiankowanego wyżej orzecznictwa sądów administracyjnych. 

Sugerując wskazany kierunek działań musimy jednak podkreślić, że nie gwarantuje on powodzenia. Świadczy o tym dotychczasowa statystyka w tym zakresie. Otóż według dostępnych nam informacji, na koniec grudnia 2019 r. złożono 4864 wniosków o wyłączenie stosowania wobec zainteresowanych art. 15c, 22a lub art. 24a ustawy emerytalnej ze względu na krótkotrwałą służbę przed dniem 31 lipca 1990 r. (dla tzw. "totalitarnego państwa") oraz rzetelne wykonywanie zadań i obowiązków po dniu 12 września 1989 r., w szczególności z narażeniem zdrowia i życia. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji zakończył w tym czasie 2163 postępowań, z tego jedynie w 38 przypadkach wydał decyzję pozytywną, tj. wyłączającą wobec wnioskodawcy stosowanie wskazanych wyżej przepisów ustawy emerytalnej, czyli de facto przywracającą odebrane świadczenia emerytalne i rentowe. Nie znamy szczegółowych motywów, jakimi się kierował podejmując decyzje pozytywne dla wnioskodawców (represjonowanych).

Osobną kwestią jest dotychczasowa praktyka w zakresie wykonywania przez Ministra MSWiA niekorzystnych dla niego (a pozytywnych dla represjonowanych) wyroków WSA, od których masowo wnosił skargi kasacyjne,  oddalając w czasie ich uprawomocnienie.

Pewnego przełomu w tym względzie, jak już na początku wspomnieliśmy, dokonał NSA,  wydając w grudniu 2019 r., 18 wyroków, będących wynikiem rozpoznania skarg kasacyjnych zarówno wnioskodawców jak i Ministra,  w których udzielił zarówno WSA jak i Ministrowi wytycznych, zarówno co do interpretacji art. 8 a  ustawy zaopatrzeniowej , jak i procesowych związanych z prowadzeniem samych postępowań. Wszystkie wspomniane rozstrzygnięcia były korzystne dla wnioskodawców.

W świetle powyższego , mimo braku gwarancji i niewątpliwie  niepewności , co do wyniku tego rodzaju postępowania, skorzystanie z szansy jaką daje tryb art. 8a wpisuje się w ogólną regułę, którą preferujemy, aby wykorzystywać wszystkie istniejące możliwości prawne w celu uchylenia się od skutków ustawy represyjnej z 16 grudnia 2016 r.

Jakie będą losy postępowania sądowego w sprawie odwoławczej przeciwko Dyrektorowi ZER MSWiA o wysokość emerytury/renty policyjnej/renty rodzinnej po śmierci odwołującego się?

W tej Informacji Prawnej postaramy się przybliżyć Koleżankom i Kolegom problematykę trudną, ale niestety realną, której poznanie wydaje się być koniecznością.
Dla wielu z nas bardzo ważną jest odpowiedź na pytanie: co stanie się z naszą sprawą odwoławczą po naszej śmierci? Postaramy się odpowiedzieć na tak postawione pytanie. Na początek jednak kilka kwestii bardziej ogólnych, które pozwolą lepiej zrozumieć odpowiednie przepisy prawa regulujące tą problematykę a następnie odnieść je do sytuacji odwołujących się.

1. Aktualnie w naszej typowej sprawie sądowej występuje powód [odwołujący(a) się] oraz pozwany - Dyrektor ZER MSWiA. Postępowanie może się jednak zakończyć przy innym układzie stron. Przepisy prawa przewidują bowiem, w określonych przypadkach, możliwość wstąpienia w prawa dotychczasowego powoda (odwołującego się) - tzw."następcy prawnego".
2. Czym jest "następstwo prawne"? Najkrócej rzecz ujmując jest to zmiana po jednej ze stron toczącego się procesu, w tym przypadku po stronie powoda (odwołującego się). Dotychczasowa strona, zwana "poprzednikiem prawnym" ustępuje z procesu, natomiast jej "następca prawny" wstępuje do procesu dokładnie w sytuację procesową poprzednika, w warunkach kontynuacji postępowania odwoławczego. Przejmuje on prawa i obowiązki poprzednika z powodu utraty przez niego tzw. zdolności sądowej, której istotą jest istnienie osoby fizycznej pozwalające na przeprowadzenie z jej udziałem postępowania sądowego. Zdolność sądowa jest zatem konieczną przesłanką procesową, która w przypadku osoby fizycznej trwa od chwili jej urodzenia do chwili śmierci. Jej brak stanowi przeszkodę procesową, którą sąd bierze pod uwagę z urzędu w każdym stadium sprawy.
   (Uwaga! 
   Zmiana po stronie powoda [odwołującego się] jest dopuszczalna przed każdą instancją sądową).
3. W realiach naszych spraw "poprzednikiem prawnym" może być powód (odwołujący się), czyli najczęściej osoba represjonowana, zmarła przed prawomocnym zakończeniem sprawy odwoławczej. W przypadku Jej śmierci, zgodnie z art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c., sąd jest zobligowany do zawieszenia postępowania z urzędu. Celem zawieszenia danego postępowania jest umożliwienie kontynuacji procesu z udziałem ewentualnych następcy(ów) prawnego(ch) dotychczasowej strony, osoby zmarłej.
   (Uwaga! 
   a) Postępowanie zawieszone z powodu śmierci strony (odwołującego się) zostanie umorzone po upływie roku, jeśli sąd stwierdzi, że nie pozostawił on po sobie następców prawnych.
   b) Umorzenie nastąpi również po upływie 5 lat od daty zawieszenia postępowania z powodu śmierci strony (odwołującego się), jeżeli wcześniej nie dało się stwierdzić, że nie pozostawił on po sobie następców prawnych).
   
4. Kto może być "następcą prawnym" po zmarłym odwołującym się, a tym samym nabyć prawo do udziału w nieukończonym postępowaniu odwoławczym i otrzymania tzw. "świadczenia niezrealizowanego"? Otóż do grona tych osób, zgodnie z art. 47 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (...), należą:
   1. małżonek lub dzieci odwołującego się, zamieszkujące z nim w dniu jego śmierci;
   2. małżonek lub dzieci (niezamieszkujące z odwołującym się) albo
   3. wnuki, rodzice, dziadkowie i rodzeństwo, jeżeli pozostawali na utrzymaniu odwołującego się lub odwołujący się pozostawał na ich utrzymaniu.

Musimy jednak wiedzieć, że osoby zaliczone do II i III kategorii (ppkt 2 i 3) będą uprawnione do niezrealizowanego świadczenia jedynie wówczas, gdy nie będzie osób zaliczonych do wyższej kategorii (ppkt 1).
(Uwaga!
w orzecznictwie sądowym utrwalił się pogląd, że następcami prawnymi zmarłego są osoby, które prawo do występowania w tej roli wykażą np. dokumentami stanu cywilnego, zaświadczeniem o zameldowaniu z właściwego urzędu gminy[miasta], itp. Dowodem na pozostawanie zmarłego - odwołującego się na utrzymaniu następcy prawnego mogą być np. udokumentowane koszty jego leczenia oraz zamieszkana, w tym załatwiania codziennych spraw związanych z prowadzeniem domu [opłaty czynszowe], wspólne korzystanie z urządzeń wyposażenia domowego, itp. Obowiązkiem sądu jest weryfikacja wskazanych informacji i dowodów).
Należy pamiętać, że "następca prawny" związany jest skutkami wszystkich czynności procesowych, które dokonał wcześniej "poprzednik procesowy" - tzn. zmarły odwołujących się (np. poprzez złożenie określonych zażaleń na postanowienia sądu), a także tych czynności procesowych, które dokonane zostały wobec zmarłego przez stronę przeciwną, czyli pełnomocników Dyrektora ZER.  Następca prawny nie może żądać powtórzenia żadnej z tych czynności.

5. Należne osobie odwołującej się świadczenie emerytalno-rentowe (będące przedmiotem sporu sądowego), jako świadczenie niezrealizowane, to różnica łączna między świadczeniem przysługującym a świadczeniem wypłacanym od dnia 1 października 2017 r. do dnia jej śmierci na podstawie ustawy z 16 grudnia 2016 r. Przysługuje ono małżonkowi i dzieciom, a w razie ich braku - kolejno: wnukom, rodzicom, dziadkom i rodzeństwu.
   (Uwaga! Prawo do ww. świadczenia ustaje w ciągu 12 miesięcy od dnia śmierci osoby, której świadczenia te przysługiwały, chyba że następca prawny wystąpi z wnioskiem o dalsze prowadzenie postępowania).
6. Przepisy nie określają precyzyjnie sposobu postępowania po śmierci strony (odwołującego się). Możliwe są dwie sytuacje:Z chwilą zgłoszenia się następcy(ów) prawnego(ych) i po należytym ich zweryfikowaniu, zgodnie z art. 180 k.p.c. sąd wyda postanowienie o podjęciu postępowania z urzędu.
   1. Sąd okręgowy z urzędu poweźmie informację o śmierci odwołującego się, którą może zweryfikować zwracając się do właściwego urzędu stanu cywilnego o przesłanie odpisu skróconego aktu zgonu. Po jej potwierdzeniu zawiesi postępowanie do czasu, gdy w prawa strony nie wstąpi następca prawny. Uprawniony następca prawny, który zostanie powiadomiony przez sąd o możliwości wstąpienia w prawa zmarłego odwołującego się i zamierza skorzystać z takiej możliwości, musi zgłosić swój udział w postępowaniu wnioskując o dalsze prowadzenie sprawy (wzór Zgłoszenia [Wniosku] TUTAJ). Zgłoszenie - wniosek należy złożyć do sądu, który zawiesił postępowanie przed upływem roku od daty wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania.
   2. Sąd okręgowy zostanie zawiadomiony o śmierci odwołującego się, np. przez osobę bliską, która przedstawi odpis skrócony aktu zgonu stanowiący wyłączny dowód śmierci strony (art. 3 ustawy z 28 listopada 2014 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego). Osoba taka może zgłosić swój udział w postępowaniu jako następca prawny wnosząc o podjęcie postępowania i dalsze prowadzenie sprawy (wzór Zawiadomienia - TUTAJ; wzór Zgłoszenia [Wniosku] - TUTAJ). W takim przypadku sąd powinien wydać postanowienie o zawieszeniu postępowania a następnie o jego podjęciu. Z praktyki wynika, że taka sytuacja będzie zjawiskiem spotykanym najczęściej.
      Ww. wnioski nie podlega opłacie sądowej.
      (Uwaga!
      a) W przypadku większej liczby osób uprawnionych do następstwa prawnego, każda z nich składa wniosek odrębny,
      b) Złożenie wniosku o dalsze prowadzenie postępowania po upływie roku jest bezskuteczne, nawet wtedy, gdy nie zostało jeszcze wydane postanowienie o umorzeniu postępowania).
7. 
   (Uwaga!
   Mimo zgłoszenia się następcy prawnego [przy braku pełnej informacji o innych osobach uprawnionych ewentualnie do wypłaty świadczenia niezrealizowanego], sąd może pozostawić sprawę w zawieszeniu do zakończenia okresu 12 miesięcy liczonego od dnia wydania postanowienia o zawieszeniu   postępowania. Sąd może w takim przypadku zamieścić na tablicy ogłoszeń sądu odpis postanowienia o zawieszeniu postępowania [z uwagi na śmierć odwołującego się] w celu umożliwienia wszystkim osobom uprawnionym zgłoszenia udziału w postępowaniu).
8. Następca prawny przystępujący do postępowania prowadzonego przed Sądem Okręgowym w Warszawie (lub przed innym sądem okręgowym w Kraju) lub przed sądem apelacyjnym jako sądem II instancji, po śmierci odwołującego się, bądź po śmierci osoby uprawnionej do renty rodzinnej po osobie odwołującej się, ma prawo do podtrzymania odwołania w zakresie należnej kwoty świadczenia, ale wyliczonej tylko do dnia śmierci odwołującego się.

Komisja Prawna FSSM RP

Źródło: FSSM RP

Biuro Służby Prawnej TK w dniu dzisiejszym tj.11 marca 2020 r. przesłało pismo, w którym poinformowało Przewodniczacego FSSM RP o wyznaczeniu nowego terminiu rozprawy w sprawie o sygn. akt P 4/18 na dzień 21 kwietnia 2020 r. (wtorek), godz. 11:00.

Bogusława Łukasiewicz FSSM RP